Cumhuriyet Tarihinin İlklerinden Olan Un Fabrikası, Müze Oluyor

AKSARAY’da 1924 yılında Mustafa Kemal Atatürk’ün isteğiyle, 250 bin lira sermayeyle kurulan un fabrikası, müze oluyor. Milletin azmi anlamına gelen ‘Azmi Milli’ adıyla 1997 yılına kadar üretimini sürdüren Cumhuriyetin 3’üncü un fabrikası, Mamasın Barajı’na kurulan elektrik santraliyle de kendi enerjisini üreten bir fabrika özelliği taşıyor. Sanayi ve Bilim Müzesi olacak olan Azmi Milli’nin öne çıkan özelliği ise makine tesisatının halen çalışır vaziyette olması.

Mustafa Kemal Atatürk, Meclis’teki bir konuşması sırasında ülkenin ve ordunun yardıma ihtiyacı olduğunu vurguluyor. Aksaraylı iş adamı Vehbi Çorakçı da, ‘Paşam İkinci Ordu’nun ve bugünkü hükümetin bütçesine konulan masraflarını arzu ettiğiniz zaman vermeyi taahhüt ediyorum’ der. Ardından da Aksaray’ın il olmasını ve un fabrikası kurulmasını istiyor. Atatürk, Aksaray’ın il statüsü kazandırılmasını ve un fabrikasının da kurulmasının talimatını veriyor. Vehbi Çorakçı, Aksaray’da köy ve kasabalardaki vatandaşlarla görüşüp, para toplayarak dönemin parası 250 bin lira sermayeyle ‘Azmi Milli Türk Anonim Şirketi’ kuruldu.

CUMHURİYETİN İLK HİDROELEKTRİK SANTRALİ, AZMİ MİLLİ’YE ENERJİ VERDİ

‘Milletin Azmi’ anlamına gelen ‘Azmi Mili’ un fabrikası, 1924 yılında çalışmaya başlayarak Cumhuriyet tarihinin de ilk fabrikaları arasında yerini aldı. Fabrikanın başka bir özelliği ise, kendi enerjisini kendinin üretebilmesi. Aynı tarihlerde Mamasın Barajı’na kurulan elektrik santraliyle fabrikanın enerjisi de sağlanmış oldu. Fazla enerji de Aksaray’ın aydınlatılmasında kullanıldı. Azmi Milli, 1997 yılına kadar hizmet verdi.

Azmi Milli Sanayi ve Bilim Müzesi Müdürü Mustafa Fırat Gül, fabrikanın Cumhuriyet tarihinde kurulan ilk fabrikalardan biri olduğunu belirtti. Gül, ‘Sakarya ve Balıkesir’de açıldıktan sonra üçüncü olarak Aksaray’da Azmi Milli açıldı. Cumhuriyet Türkiye’sinin ilk hidroelektrik santrali bu fabrikayla beraber kuruldu. Santral de 9 kilometre uzaklıkta Mamasın Barajı’nda ve çalışır vaziyette’ dedi.

BİLİM VE SANAYİ MÜZESİ OLMAYA HAZIRLANIYOR  

Fabrikanın tarihin en önemli yapılarından biri olduğunu ifade eden Gül,  şunları söyledi:

‘Cumhuriyet Türkiye’sinin ilk un fabrikalarından biri Azmi Milli Türk Anonim Şirketi, 1924 yılının Ağustos ayında nizamnamesi onaylanıyor ve kuruluyor. 1925’te Almanya’dan makineler geliyor, hem elektrik aksamı, hem de diğer makineler geliyor. 29 Ekim 1926 yılında açılması planlanıyor, fakat teknik bir arızadan dolayı açılış 13 Aralık’a erteleniyor. Mustafa Kemal Atatürk’ün daha önceden Uşak Şeker Fabrikası açılışına katılma sözü olduğu için buraya gelemiyor. Katılamadığı için de bir telgraf gönderiyor. O telgraf örnekleri elimizde bulunuyor. 250 bin lira sermayeyle kurulan fabrika, 1926 yılından 1997’ye kadar bir fiil çalışıyor. Tamamen Aksaraylıların parasıyla kuruluyor. Fakat teknoloji olarak Almanlardan istifade ediliyor. İlk 9 yıl zarar ediyor, 10’uncu yıldan sonra kar etmeye başlıyor. Kızılay ve askeri birlikler, özellikle piyade alayları buradan un alıyor. Hatta yakın dönemde bir belge elimize geçti. Ankara Büyükşehir Belediyesi halk ekmek fabrikasının da un ihtiyacının da buradan karşıladığını öğreniyoruz.’

Gül, fabrikanın yakın zamanda Bilim ve Sanayi Müzesi olarak kapılarını açacağını belirterek, ‘Fabrikanın müzeye dönüştürülmesi projesi Aksaray Belediyesi’ne aittir. Aksaray Belediyesi, un fabrikasını satın alıp, müze için gerekli tüm çalışmaları sürdürüyor. Çalışan işçilerin bal mumu heykelleriyle, belgeleriyle resmi açılışına hazırlanıyoruz’ dedi. 

– Aksaray